EHBO voor wandelaars en buitensporters

Stel je voor: je bent 3 uur onderweg in de Ardennen wanneer je wandelmaatje plotseling uitglijdt op een nat rotsblok. Ze schreeuwt het uit van de pijn: haar enkel.
Of stel je voor: tijdens een meerdaagse huttentocht in de Dolomieten snijdt een medewandelaar zich flink aan een scherpe rotsrand. Het bloedt hevig en jullie zijn nog 2 uur lopen van de dichtstbijzijnde berghut.
Of dichter bij huis: je maakt een mooie dagwandeling over de Veluwe wanneer een kind in je groep gebeten wordt door een teek, en niemand weet goed hoe die te verwijderen.

Dit zijn geen doemscenario’s, maar realistische situaties die iedere wandelaar kan overkomen. En nog veel meer van dit soort situaties zijn beschreven op de pagina Wandelblessures. Het mooie van wandelen is juist dat je de bewoonde wereld achter je kunt laten, maar dat betekent ook dat professionele hulp niet altijd direct beschikbaar is. Een goede EHBO-kit en basiskennis van eerste hulp kunnen in zulke momenten het verschil maken tussen een vervelend incident en een echte noodsituatie.

Deze pagina gaat niet over de behandeling zelf – daarvoor verwijs ik je naar een goede EHBO-cursus – maar wel over de praktische kant: wat neem je mee, hoe leer je de basisvaardigheden, en hoe roep je hulp in als het echt misgaat? Of je nu dagtochten in Nederland maakt of meerdaagse trekkingtochten in de Alpen plant, goede voorbereiding op het gebied van EHBO hoort bij verantwoord wandelen.

Wat neem je mee bij dagwandelingen?

Basisuitrusting

Voor een dagwandeling in Nederland of België hoef je niet bepakt te gaan als een expeditielid op weg naar de Himalaya. Maar een paar slimme spullen meenemen voorkomt dat een klein ongemak uitgroeit tot een groot avontuur van het minder leuke soort. Het doel daarvan: je kunt kleine verwondingen zelf verzorgen en erger voorkomen, tot je weer in de buurt bent van een snackbar of bushalte (want dat is in de Lage Landen zelden meer dan een uur lopen).

• Verbandmiddelen vormen de basis. Denk aan pleisters in alle soorten en maten. Voeg twee stuks steriel gaas van 10×10 cm toe, plus een elastisch verband. Dat laatste is het Zwitsers zakmes onder de verbanden: geschikt om een enkel te ondersteunen, een drukverband aan te leggen, of gewoon je EHBO-skills te showen bij je wandelmaatje.
• Blaren voorkomen en behandelen verdient een eigen paragraaf, want blaren zijn de stille moordenaars van wandelplezier. Neem preventieve tape mee (voor de bekende ‘hot spots’) én blarenpleisters zoals Compeed. Een onbehandelde blaar kan een zonnige wandeling in een klaagzang veranderen.
• Desinfectie is cruciaal bij iedere wond. Kleine flesjes desinfecterende spray of alcoholdoekjes zijn licht en nemen weinig ruimte in. Schone wonden genezen beter en sneller.
• Basismedicatie hoort er ook bij. Paracetamol of ibuprofen (de multitasker die ook ontstekingsremmend werkt) zijn handig bij pijn of een beginnende zwelling. En als je structureel medicijnen gebruikt: neem een extra dosis mee. Je weet maar nooit hoe lang je van de natuur blijft “genieten”.
• Kleine hulpmiddelen maken het verschil: een pincet (splinters, teken), een kleine schaar of multitool, en veiligheidsspelden om bijvoorbeeld een mitella te maken van een sjaal of om een verband vast te zetten. Een tekenverwijderaar is in Nederland en België eigenlijk onmisbaar als je van maart tot oktober buiten komt.
• Persoonlijke bescherming zoals zonnebrandcrème en lippenbalsem met SPF. Zelfs als de zon niet de hele dag schijnt, kun je flink verbranden.

Verpak dit alles in een waterdicht zakje of compact EHBO-tasje. Het totale gewicht blijft onder de 300 gram, en het neemt ongeveer zoveel ruimte in als een broodtrommel. Kleine moeite, groot gemak, je loopt net iets geruster die horizon tegemoet.

Wat is handig als aanvulling?

Afhankelijk van je wandelgebied en persoonlijke situatie kun je je dagwandel-EHBO-kit uitbreiden:

• Antihistaminetabletten zijn goud waard als je gevoelig bent voor insectensteken of hooikoorts.
• Oogdruppels redden je dag als er stof, pollen of een verdwaalde vlieg in je oog belandt.
• Een tweede skin–product voor blaren werkt soms beter dan gewone blarenpleisters, vooral bij natte omstandigheden.

Voor langere dagwandelingen (6 uur of meer) of in warme omstandigheden zijn ORS-zakjes (orale rehydratievloeistof) handig bij uitdroging of oververhitting. Een fluitje lijkt overbodig tot je ooit verdwaalt in een mistig bos; dan ben je blij met elk hulpmiddel dat meer geluid maakt dan je stem. En hoewel het strikt genomen geen EHBO is: een powerbank voor je telefoon zorgt ervoor dat je in nood altijd kunt bellen.

Wat neem je mee bij meerdaagse tochten in het buitenland?

Basisuitrusting

Bij meerdaagse tochten, zeker in bergachtig terrein, neem je niet alleen je wandelschoenen mee, maar ook een flinke dosis zelfredzaamheid. Afstanden tot medische hulp kunnen kilometers zijn, en een klein ongelukje kan uitgroeien tot een groter drama. Je EHBO-kit moet daarom robuuster zijn, en je moet voorbereid zijn op dagen in plaats van uren.

• Begin met alle items van de dagwandeling, maar dan in grotere hoeveelheden. Neem het dubbele aantal verbanden mee, meer pleisters, en een ruimere voorraad blarenpleisters. Bij meerdaagse tochten is de kans op blaren veel groter, en één set is vaak niet genoeg.
• Uitgebreide verbandmiddelen zijn noodzakelijk. Voeg toe: een triangeldoek (veelzijdig inzetbaar als draagdoek, verband, mitella, of zelfs brancard bij nood), grotere verbanden (15×20 cm), en extra steriel gaas. Medische tape of sporttape is onmisbaar voor steunverbanden, het fixeren van verbanden, en zelfs noodreparaties aan uitrusting.
• Wondzorg wordt belangrijker als je dagen ver van medische hulp bent. Neem Steri-Strips mee om diepe snijwonden tijdelijk te sluiten, antibioticazalf voor geïnfecteerde wonden, en brandwondengel. In de bergen loop je meer risico op brandwonden door kooktoestellen.
• Uitgebreide medicatie: naast de basispijnstillers zijn maagremmer (hoogte en inspanning kunnen maagklachten veroorzaken), anti-diarree (buikgriep in de bergen is geen pretje), en eventueel hoogteziektemedicatie (boven 2500-3000 meter) aan te raden. Bespreek dit laatste met je huisarts voor je vertrekt; de bergen zijn geen plek voor experimenten.
• Speciale situaties vereisen specialistisch materiaal. Een opvouwbare SAM-spalk weegt weinig maar kan bij botbreuken of ernstige verstuikingen cruciaal zijn. Een elastische drukzwachtel helpt bij zwellingen en verstuikingen. Reddingsdekens (twee stuks) beschermen tegen onderkoeling – ja, zelfs in de zomer in de bergen kan het flink afkoelen.
• Extra hygiëne: bij meerdaagse tochten is hygiëne belangrijker. Neem extra desinfectiemiddel mee, handgel, en een blister met zeep voor wondverzorging. Je voeten, handen én ego zullen je dankbaar zijn.

Het totale gewicht komt uit op 400-600 gram, afhankelijk van de duur en afgelegen ligging van je route. Voor een week huttentocht in de Alpen is dat een klein offer voor gemoedsrust en veiligheid.

Wat is handig als aanvulling?

Voor bergwandelingen zijn er specifieke aanvullingen zinvol:

• Blisters met zout helpen bij krampen na lange dagen lopen.
• Ontstekingsremmende gel verlicht spierpijn en verstuikingen.
• Vaseline voorkomt schaafwonden op lange tochten.
• Muskietenwering en tekentang zijn onmisbaar in bepaalde berggebieden.

Voor groepen: een pocket mask voor mond-op-mondbeademing is hygiënischer en veiliger. Boven de boomgrens ben je blootgesteld aan felle zon: extra zonnebrandfactor (50+) en goede lippenbalsem zijn geen overbodige luxe.

Problemen met gsm-bereik

In de bergen is gsm-bereik geen vanzelfsprekendheid. Diepe dalen, de afscherming door bergen, en de afstand tot zendmasten kunnen betekenen dat je telefoon nutteloos is. Plan hier op voorhand voor.

• Ken je route en berghutten; daar is meestal communicatie mogelijk.
• Vertel iemand thuis je planning en spreek contactmomenten af.
• Fluitje en zaklamp zijn essentieel voor noodsignalen (internationaal: 6x fluiten/lichten, een minuut pauze, herhalen).
• Powerbank houdt je telefoon langer levend. Zet vliegtuigmodus aan als er geen bereik is; dat spaart heel wat batterij.
• Ga je trekken in een extreem of afgelegen gebied? Dan zijn satellietcommunicatiemiddelen zoals een Garmin InReach of een gehuurde satelliettelefoon serieuze opties. Beter veilig dan spijt.

Hoe leer je EHBO-basisvaardigheden?

Welke EHBO-basisvaardigheden zijn belangrijk?

Materiaal meenemen is één ding, ermee kunnen werken is iets anders. Iedere wandelaar zou de volgende basisvaardigheden moeten beheersen:

• Wondverzorging: een wond schoonmaken, desinfecteren en verbinden. Dit klinkt simpel, maar er zijn goede en verkeerde manieren. Een slecht aangelegd verband kan een wond erger maken.
• Behandeling van blaren: weten wanneer je een blaar wel of niet moet doorprikken, hoe je dat hygiënisch doet, en hoe je een blaar beschermt om verder te kunnen wandelen. Zie ook de pagina Blaren.
• Herkenning van ernstige situaties: kunnen inschatten wanneer iemand professionele hulp nodig heeft. Tekenen van shock, ernstige hoofdwonden, botbreuken, symptomen van hartaanval: je hoeft het niet te kunnen behandelen, maar wel te herkennen.
• Stabiele zijligging: cruciaal bij bewusteloosheid. Iedereen zou dit uit zijn hoofd moeten kennen.
• Drukverband: bij hevig bloeden kan een goed drukverband levensreddend zijn.
• Ondersteuning bij verstuiking: een verzwikte enkel stevig maar niet te strak verbinden, zodat iemand met hulp verder kan lopen of in ieder geval naar een plek kan komen waar hulp beschikbaar is.
• Omgaan met onderkoeling en oververhitting: de symptomen herkennen en eerste maatregelen nemen tot hulp arriveert. Want zowel kou als hitte kan sneller toeslaan dan je denkt. Zie ook de pagina Hitte.
• Reanimatie en gebruik AED: hoewel AED’s in de natuur zeldzaam zijn, is kennis van reanimatie altijd waardevol.

Wie bieden in Nederland EHBO-cursussen aan?

• Het Nederlandse Rode Kruis is de meest bekende aanbieder van EHBO-cursussen. Ze bieden basis EHBO-cursussen (circa 8-12 uur, verspreid over enkele weken) die alle essentiële vaardigheden dekken. Het voordeel: erkende cursussen met ervaren instructeurs, en na afloop krijg je een erkend EHBO-diploma. Website: shop.rodekruis.nl.
• Particuliere EHBO-aanbieders zoals Savitae, NIBHV en diverse regionale aanbieders geven ook EHBO-cursussen, soms met specifieke thema’s zoals sport-EHBO of kinder-EHBO.
• Voor wandelaars zijn er gespecialiseerde outdoor- of wilderness EHBO-cursussen. Deze gaan dieper in op situaties waarbij professionele hulp ver weg is. Organisaties zoals de NKBV (Nederlandse Klim- en Bergsport Vereniging) en sommige outdoor-bedrijven bieden dit aan. Deze cursussen zijn intensiever en praktijkgerichter voor wie regelmatig in de bergen wandelt.

Hoe kies je een voor jou geschikte EHBO-cursus?

• Voor incidentele wandelaars is een basis EHBO-cursus voldoende, bijvoorbeeld van het Rode Kruis.
• Ga je regelmatig meerdaagse bergtochten maken? Overweeg een outdoor-specifieke cursus.
• Let op de cursusgrootte: kleinere groepen betekent meer persoonlijke aandacht.
• Check of de cursus praktijkgericht is: je moet écht kunnen oefenen, niet alleen theorie krijgen.
• Lees reviews van eerdere deelnemers.
• Kijk of de cursuslocatie goed bereikbaar is. Een cursus van acht weken volhouden is natuurlijk makkelijker als je niet iedere keer twee uur hoeft te reizen.

Herhalingscursussen: waarom en hoe vaak?

EHBO-kennis en vaardigheden verdwijnen sneller dan je denkt. Studies tonen aan dat mensen na twee jaar al 50–80% van hun praktische vaardigheden kwijt zijn. Bovendien veranderen inzichten en technieken: wat 10 jaar geleden standaard was, is soms nu achterhaald.

• Het Rode Kruis adviseert om de 2 jaar een herhalingscursus te volgen.
• Voor wandelaars die regelmatig in de bergen komen is jaarlijkse opfrissing aan te raden.
• Herhalingscursussen zijn korter (3–4 uur) en richten zich op het opfrissen van praktische vaardigheden.

Plan je herhalingscursus bijvoorbeeld aan het begin van het wandelseizoen, dan is je kennis weer scherp voor de actieve maanden!

Ter aanvulling: YouTube en online tutorials

Online video’s kunnen een waardevolle aanvulling zijn op een cursus, maar vervangen deze nooit. Je kunt niet leren reanimeren door een video te kijken. Je moet het fysiek oefenen met feedback.

Waar online bronnen wél goed voor zijn:

• opfrissen van technieken tussen cursussen door
• bekijken van specifieke situaties die je wilt leren
• visuele geheugensteun voor technieken die je hebt geleerd

Kijk bij het kiezen van video’s naar:

• kanalen van erkende organisaties zoals het Rode Kruis: youtube.com/@rodekruis
• actualiteit: is de video recent? EHBO-protocollen veranderen
• duidelijkheid: wordt de techniek stap voor stap uitgelegd?

Wees kritisch: niet alles op YouTube is betrouwbaar. Er staan ook video’s met achterhaalde of zelfs gevaarlijke adviezen.

Handige EHBO-apps

Er zijn diverse apps die wandelaars kunnen helpen bij EHBO:

• Rode Kruis EHBO-app: gratis Nederlandse app met duidelijke instructies voor veel voorkomende situaties, inclusief zoekfunctie voor snel opzoeken
• 112NL-app: officiële Nederlandse app die je locatie automatisch doorstuurt bij het bellen van 112, heel handig in natuurgebieden waar je de exacte locatie niet kent
• Alarmering-apps zoals AED-alert: als je EHBO-gediplomeerd bent, kun je je aanmelden als BHV’er in de buurt

Download deze apps voor je op pad gaat en zorg dat ze ook offline bruikbaar zijn of dat je de belangrijkste informatie hebt opgeslagen!

Moet je ook thuis oefenen?

Absoluut! Thuis oefenen houdt je vaardigheden scherp. Enkele ideeën:

• Oefen met je eigen EHBO-materiaal: leg een verband aan je eigen enkel, maak een mitella.
• Vraag je partner of huisgenoot om modelpatient te spelen.
• Loop scenario’s door: wat zou je doen als… ? Dit mentale oefenen helpt enorm in echte situaties.
• Pak regelmatig je EHBO-kit uit, check de vervaldatums, en kijk of je nog weet waarvoor alles is.

Maar: blijf niet te lang weg van echte EHBO-cursussen. Zonder professionele feedback sluipen verkeerde technieken erin.

EHBO voor specifieke groepen

Wandelen met kinderen

Kinderen zijn niet zomaar kleine volwassenen: ze zijn gevoeliger voor uitdroging en onderkoeling, krijgen sneller blaren (hun huid is tederder), en hebben een talent om overal tegenaan te vallen. Daarom verdient hun EHBO-kit extra aandacht.

• Extra kleine pleisters met vrolijke printjes doen wonderen, niet alleen voor de wond, maar ook psychologisch.
• Kinderparacetamol in de juiste dosering.
• Afleiding zoals een klein knuffeltje of een sticker kan helpen bij kleine ongelukjes.

Let op dat kinderen vaak niet goed kunnen aangeven waar het pijn doet of hoe erg iets is. Non-verbale signalen zijn goud waard. Kinderen compenseren langer en verslechteren plotseling. Als een kind zegt dat het écht niet verder kan, neem dat serieus. Geen discussie, gewoon handelen!

Wandelen met ouderen

Oudere wandelaars hebben vaak extra aandacht nodig vanwege medicijngebruik, verminderde balans en een grotere kans op uitdroging.

• Ken de medicatie van de groep: noteer wat iemand gebruikt en bewaar dit bij je EHBO-kit.
• Let op tekenen van uitputting en oververhitting; ouderen merken vaak niet dat ze te weinig drinken.
• Wandelstok en rustig tempo: kleine hulpmiddelen en extra pauzes kunnen veel problemen voorkomen.

Wandelen in groepsverband

Bij groepswandelingen is het verstandig dat meerdere mensen EHBO-vaardigheden hebben en dat één persoon verantwoordelijk is voor de EHBO-kit. Bespreek voor vertrek:

• Wie heeft welke medische achtergrond?
• Heeft iemand allergieën of andere aandoeningen?
• Waar zit de EHBO-kit en wie draagt ‘m?

Bij grotere groepen (meer dan zes personen) is ook een uitgebreidere EHBO-kit aan te raden.

EHBO en communicatie: hulp inroepen

Hoe roep je hulp in?

Soms is een EHBO-kit niet genoeg en moet je professionele hulp inschakelen. In Nederland, België en de rest van Europa bel je dan 112. Maar effectief hulp inroepen vereist wat voorbereiding én kalmte onder druk.

Voorbereiding

• GPS-coördinaten kunnen letterlijk levensreddend zijn.
• Zorg dat je telefoon opgeladen is en neem eventueel een powerbank mee.
• Weet waar je bent: download offline kaarten of neem een papieren kaart mee.

Wanneer bel je 112?

• Levensbedreigende situaties: geen hartslag, niet aanspreekbaar, ernstig bloedverlies, vermoeden van hartinfarct of beroerte.
• Ernstige verwondingen: botbreuken, diepe wonden, hoofdletsel met bewustzijnsverlies.
• Situaties die je niet zelf kunt oplossen en waarbij vertraging gevaarlijk is.

Wat zeg je?
Een centralist zal vragen stellen, maar geef in ieder geval direct:

1. Wat is er gebeurd? Kort en duidelijk.
2. Waar ben je? Zo precies mogelijk: plaats, pad, herkenningspunten, GPS-coördinaten.
3. Hoeveel gewonden en hun toestand?
4. Is de situatie veilig? Bijvoorbeeld: staat iemand op een steile helling?

Blijf rustig, spreek duidelijk, en hang niet op voordat de centralist zegt dat het mag. Vaak geven ze nog nuttige instructies door.

In de bergen

Veel berggebieden hebben specifieke bergreddingsdiensten. Noteer deze nummers voor vertrek:

• Oostenrijk: 140 (bergredding) of 112
• Zwitserland: 1414 (Rega helikopter) of 112
• Italië: 118 (medische nood) of 112
• Frankrijk: 15 (SAMU) of 112

Wat als er geen bereik is?

Geen bereik is een reëel probleem in veel berggebieden. Wat kun je doen?

• Probeer hoger te komen: loop naar een open plek, bergkam of top waar je meer kans op bereik hebt. Zelfs enkele minuten lopen kan het verschil maken.
• Stuur iemand anders: als er meerdere mensen zijn, stuur de snelste loper naar een plek met bereik of naar de dichtstbijzijnde berghut.
• Gebruik visuele noodsignalen: op een open plek kun je aandacht trekken met een heldere jas of reddingsdeken (wapper ermee), spiegels in de zon, of een vuur (alleen als dit veilig kan). Het internationale noodsignaal is zes keer per minuut: zes keer zwaaien, fluiten of lichten, dan een minuut pauze.
• Wacht op hulp bij de gewonde: tenzij het echt niet anders kan, blijf je bij een ernstig gewonde persoon. Alleen achterlaten vergroot het risico enorm.

Preventie
Vertel voor je vertrekt aan iemand thuis je exacte route en wanneer je terug verwacht. Kom je niet opdagen, dan kan diegene alarm slaan. Dit is je vangnet bij communicatieproblemen.

Tot slot

Goede EHBO-voorbereiding draait om 2 dingen:

• de juiste spullen bij je hebben,
• én de kennis en kalmte om ze goed te gebruiken.

Met de informatie in dit artikel kun je beide goed regelen. Wandel veilig!