Wandelroute Horsterwold (22 km)

Bos uit het niets: de aanleg van het Horsterwold

In 1968 viel Zuidelijk Flevoland droog. Kale kleigrond zover het oog reikt, vlak als een dubbeltje. Landbouw lag voor de hand, maar er kwam een ander plan: het grootste aaneengesloten loofbos van Nederland. Zo werd tussen 1972 en 1996 het Horsterwold geplant: 4000 hectare bos, op een plek waar eerst alleen lucht, modder en water waren.

Het bijzondere? Het bos werd aangelegd op vruchtbare kleigrond. Iets wat normaal nooit gebeurt; goede grond gaat immers standaard naar de akkerbouw. In de jaren 70 was er echter voldoende landbouwgrond beschikbaar, omdat modernisering minder boeren nodig maakte. Bovendien klonk er in de maatschappij steeds luider de roep om meer recreatiegebieden. Zo viel alles samen: een perfect moment om een bos op te bouwen waar eerst niks was.

Een bos planten op virgin soil is geen sinecure. Er was geen bodem, geen humus, geen zaadbank. Alles moest vanaf nul opgebouwd worden. Staatsbosbeheer begon met de pioniers: populieren, wilgen en elzen. Deze snelgroeiende soorten stellen weinig eisen en laten met hun bladval de eerste humuslaag achter. De bodem begon als het ware te ademen. Binnen korte tijd ontstond een bos-microklimaat: beschutting, windluwe plekken en schaduw, precies wat kieskeurigere soorten later nodig hadden.

In de jaren 80 en 90 volgden de langzamere groeiers in het prille Horsterwold: eiken, essen, beuken en linden. Ze konden opgroeien in de beschutting van de pioniers en zorgden zo voor gelaagdheid en structuur. Wat aanvankelijk een productiebos moest worden, veranderde in een plek waar natuurontwikkeling centraal stond. Geen rechte rijen, geen dunningen volgens schema, maar ruimte voor spontane processen: dode bomen bleven liggen, open plekken mochten ontstaan, spontane verjonging kreeg voorrang. Het bos mocht zijn eigen gang gaan, bijna alsof het stiekem rebelleerde tegen zijn oorspronkelijke rol.

En de kleigrond? Die gedroeg zich als een vriendelijke coach: alles groeide er sneller, hoger en trotser dan je zou verwachten. De eerste generatie bomen groeiden alsof ze een wedstrijdje speelden. Zelfs de jongste eiken konden soms jaloers kijken naar de snelle populieren die als topsporters omhoog schoten.

Het resultaat is een bos dat jong is qua leeftijd, maar verrassend gevarieerd qua structuur. Dichte partijen worden afgewisseld met lichtrijke plekken, oude populieren staan naast jonge eiken, en overal zie je sporen van een landschap dat voortdurend in beweging is. Voor een 50-jarig bos is het Horsterwold verbazingwekkend volgroeid.

Het Populetum: bos als laboratorium

Midden in het Horsterwold ligt een stukje bos dat eruitziet als alle andere, maar dat niet is: het Populetum. Hier staat geen gewoon bos, maar een levend wetenschappelijk experiment. Op enkele hectares zijn tientallen populierensoorten en -hybriden geplant – allemaal om één vraag te beantwoorden: welke populier groeit het beste in Nederland?

Waarom populieren? Deze bomen zijn de Formule 1-bolides van het bos: razendsnel groeiend, licht hout geschikt voor papier en verpakkingen, en een enorme CO₂-opname. Ideaal voor houtproductie. Maar er zijn honderden soorten en kruisingen: de ene kaarsrecht, de andere kronkelig; sommige vatbaar voor ziektes, andere robuust. Welke investering loont?

Het Populetum is opgezet als vergelijkingsproef. Rij na rij staan de variëteiten naast elkaar, allemaal geplant in hetzelfde jaar, onder identieke omstandigheden. Onderzoekers meten groeisnelheid, stamdiameter, ziekteweerstand en houtkwaliteit. Populieren hebben decennia nodig om volgroeid te zijn, dus het is een langetermijnonderzoek.

Wat het bijzonder maakt: het Populetum is geen afgesloten proeftuin, maar onderdeel van het wandelgebied. Je loopt erdoorheen zonder het meteen te merken. Alleen kleine bordjes met Latijnse namen verraden dat hier wetenschap bedreven wordt.

Inmiddels is de vraag complexer geworden. Klimaatverandering, droogte en nieuwe ziektes, zoals populierenkanker, verschuiven de focus naar veerkracht. Welke soorten overleven extreme omstandigheden? Kunnen populieren CO₂-opslag combineren met biodiversiteit? Het Populetum evolueerde van productie-experiment naar toekomstlaboratorium.

Wandel je hier, besef dan: dit bos vertelt niet alleen over het verleden, maar ook over de bossen van morgen.

Stille Vallei & Circle of Life

Het Horsterwold herbergt plekken die verrassend anders aanvoelen dan de rest van het bos. De Stille Vallei is daarvan een mooi voorbeeld. Hoewel deze plek steeds bekender wordt en bezoekers trekt, voelt het hier wilder en intiemer dan op de drukkere routes elders in het bos.

Op de hoogste heuvel vind je een uitzichtpunt, de “Circle of Life”, vanwaar je over de boomtoppen uitkijkt. Een zeldzaam gevoel van hoogte in het verder vlakke Flevoland. Alsof je even boven de wereld zweeft. Maar wandel je verder de vallei in, dan betreed je een deel van het bos waar je vrij kunt struinen tussen open plekken en dichte stukken, over omgevallen bomen en door hoog gras. Avontuur gegarandeerd, zonder dat je een wandelkaart nodig hebt.

Wat maakt dit deel zo bijzonder? Ten eerste het reliëf: de heuvels en laagtes zijn bewust aangelegd en zorgen voor een gevarieerd landschap dat elders in Flevoland zeldzaam is. Ten tweede de natuur zelf: met minimaal beheer ontstaan spontane processen. Dood hout blijft liggen, open plekken vullen zich met licht, en jonge bomen groeien waar ze zelf zin in hebben. Het resultaat is een bos met gelaagde structuur, waar spechten tikken, insecten zoemen en paddenstoelen floreren alsof ze een feestje geven.

De combinatie van hoogte, afwisseling en minimaal beheer maakt van de Stille Vallei een dynamisch, rommelig en levend landschap. Niet het perfecte plaatje van planners en kaarten, maar een bos dat zich ontwikkelt op zijn eigen tempo. En dat is precies wat het zo waardevol – en zo heerlijk eigenwijs – maakt in vergelijking met andere bossen in Nederland. Het perfecte visitekaartje van het hele Horsterwold.