Wandelroute Leersum

Deze wandelroute laat je 3 heel kenmerkende maar totaal verschillende kanten van de Utrechtse Heuvelrug zien. Eerst een aantal fraaie stukken bos, buitenhuizen en landgoederen. Tussendoor het verschijnsel folly’s en als finale: de plassen, heide en stuifzand van het Leersumse Veld.

Wat maakt deze route bijzonder

  • enorme variatie in bospaden
  • het romantische Landgoed Broekhuizen: ooit de opnamelocatie van Heel Holland Bakt
  • 2 bijzondere bouwwerken: Tombe van Nellesteijn en de Uilentoren
  • het Leersumse Veld: een van de wandelpareltjes van de Utrechtse Heuvelrug
  • aan het slot een schitterend paadje pal langs een van de Leersumse Plassen

Deze route is tijdelijk ontoegankelijk als gevolg van het noodweer op 18 juni 2021, dat zowel het bosgebied ten noorden van Leersum als Landgoed Broekhuizen heeft getroffen. Meer informatie: Staatsbosbeheer.

Nieuw mei 2021

Gebaseerd op 3 uitgebreide voorverkenningen.

Kaartje en gps

Het Leersumse Veld

Ten noorden van Leersum, net onder de A12, ligt het Leersumse Veld. Het is best groot, zo’n 80 ha, en het valt onder de hoede van Staatsbosbeheer. Als je hier voor het eerst komt, dan zou je misschien zeggen: die vennen, die heide, dat stuifzand – wat tijdloos allemaal, zo ziet het hier al duizenden jaren uit.

Nou, niet helemaal. De werkelijkheid is een stuk weerbarstiger. Ja, het Leersumse Veld is een stukje natuur waarvan de geschiedenis teruggaat tot de ijstijd. Maar in de laatste eeuwen is hier veel gebeurd.

Zo ontstond het Leersumse Veld

  • Laatste ijstijd: de Utrechtse Heuvelrug is een grote stuwwal vol ijs. Door wegstromend smeltwater ontstaat hier een vlakte. De wind heeft hier vrij spel. Er waait zoveel dekzand weg dat het grondwater aan de oppervlakte komt en her en der natte plekken ontstaan.
  • Duizenden jaren is deze vlakte een gebied van stuifzand en heide. De natte plekken raken langzaam verveend.
  • Vanaf 1800 wordt het veen gebruikt voor turfwinning. Hierdoor ontstaan 3 vennen.
  • Vanaf 1900 worden de heidegebieden beplant met dennen en sparren. Het gebied krijgt meer het karakter van een landgoed. Er komen lanen met eiken, linden en rododendrons.
  • In 1911 koopt een particulier het Leersumse Veld. Hij maakt van de eerste plas een zwembad. Speciaal voor kanovaarders komen er kanaaltjes.
  • Vanaf 1970 breekt een nieuwe fase aan. Er moet meer variatie komen in planten, dieren, heide en zandverstuivingen. Een deel van de naaldbomen wordt weer gekapt.
  • In 1996 en 1997 worden de plassen uitgebaggerd en krijgen de oevers een opknapbeurt. In de oostelijke plas wordt grondwater ingelaten. Dat maakt het water in de plas minder zuur.

En de natuur nu?

Allereerst veel bijzondere vogels: klapekster, kuifeend, sperwer, kruisbek, roodborsttapuit. Deze wandelroute voert je langs een vogelkijkhut bij de derde plas. Daar heb je kans om deze soorten te spotten. Op vogelkijkhut.nl/view/56/ kun je volgen wat je voorgangers allemaal hebben gesignaleerd.

En verder:

  • libellen: venglazenmaker, pantserjuffer, paardenbijter, oeverlibel, heidelibel
  • vlinders
  • bijzondere dieren: de zeldzame heikikker
  • bomen: berk, eik, beuk
  • Piëmontese runderen

Ten zuidoosten van de plassen kom je nog langs een bijzonder stuk met zandverstuivingen: de Ginkelse Duinen. Aan de westkant ligt het Breeveen. Daar zijn levendbarende hagedissen te vinden. Plus heel iets anders: restanten van loopgraven uit de Tweede Wereldoorlog.

Schaatsen

Al met al is het Leersumse Veld een heerlijk wandelgebied, met veel variatie, een van de mooiste plekjes van de Utrechtse Heuvelrug. En niet alleen mooi voor wandelaars: in de wintermaanden zijn de Leersumse Plassen ook populair bij schaatsers. In dit bosgebied kan het namelijk in de winter flink koud worden. Daardoor hebben deze plassen vaak al snel natuurijs.

Landgoed Broekhuizen

Van ijstijd naar adel: rondom Leersum is dat een verrassend kleine stap. Als je voor het eerst op landgoed Broekhuizen komt, vraag je je misschien af: op een of andere manier komt me deze plek bekend voor – hoe komt dat? Dan ben je misschien een trouwe kijker van Heel Holland Bakt. Tot 2016 was het landgoed de opnamelocatie van dit overbekende tv-programma. Een voortreffelijke keuze, want het is een heerlijke locatie.

Landgoed Broekhuizen maakt deel uit van de Stichtse Lustwarande. Dat is de naam van een gordel van meer dan 100 villa’s en buitenplaatsen tussen De Bilt en Rhenen, pakweg het onderste deel van de Utrechtse Heuvelrug. Vooral in de 19e eeuw was deze streek in trek bij rijke Amsterdammers en Utrechtenaren.

Van kasteel naar landhuis

De geschiedenis van Broekhuizen gaat terug tot de middeleeuwen en begon met een kasteel Broekhuysen. Genoemd naar de familie Van Broeckhuysen, die al sinds 1250 in deze contreien vertoefde. In de 17e eeuw kreeg het kasteel de status van ‘ridderhofstad’.

Ruim een eeuw later werd C.J. van Nellesteijn, burgemeester van Utrecht, de nieuwe eigenaar. Hij liet een nieuw landhuis bouwen, plus een landschapspark. Het huis kreeg een neoclassicistische stijl met 4 Ionische zuilen. In 1810 kwamen er nog vleugels bij. Daarmee kreeg het de vorm die het nu nog steeds heeft. De voorgevel heeft wel iets weg van een tempel.

Heel anders werd het omringende park. Beroemde landschapsarchitecten, zoals vader en zoon Zocher, gaven het een wat meer landschappelijk karakter met natuurlijke paden en vijvers. Erg groot is het niet – zo’n 6 ha – maar wel divers.

Een nieuwe eigenaar – en nog een, en nog een

Twee generaties later verkocht een kleinzoon het landgoed aan ridder Maarten Pauw van Wieldrecht. Die liet nog een stal en een koetshuis bouwen. In 1906 brandde het landhuis af, maar het werd meteen weer herbouwd. Een kopie, grotendeels van beton.

Opnieuw twee generaties later verkochten twee kleinzonen het weer aan het rijk. Rijksinstituut voor Natuurbeheer trok hier in. Die verkocht het een paar jaar later weer in 1969 aan Staatsbosbeheer. Dat besloot zich vooral op het park te richten en stelde het openbaar.

Ondertussen werden de gebouwen doorverkocht aan een particulier. Die kon de hypotheek niet betalen, de bank nam de panden over en gooide er gelijk een restauratie tegenaan.

Mocht je ondertussen de tel zijn kwijtgeraakt qua nieuwe eigenaren, het rijtje wordt nog langer. Een paar jaar later kregen de panden weer een nieuwe eigenaar. Die startte hier een hotel en restaurant – en niet zomaar een restaurant: in 2018 kreeg het een Michelinster. Vlakbij het landhuis is een moestuin. Daar kweekt het restaurant eigen groenten.

Bakken & beuken

Al met al dus tientallen jaren lang turbulentie rondom het landhuis. Maar ondertussen bleef Staatsbosbeheer gewoon de eigenaar van het park. Het besloot de handen uit de mouwen te steken: in 2007 werd de Engelse tuin grondig opgeknapt. En het resultaat trok de aandacht van Hilversum: van 2013 tot 2016 werd hier Heel Holland Bakt opgenomen.

Inmiddels is het een waar vogelparadijsje. Om maar wat vogelsoorten te noemen: ijsvogels, bosuilen, spechten, aalscholvers, ganzen en kuifeenden. En nog bijzondere zangvogels, zoals pimpelmezen, koolmezen, roodborstjes en zwartkoppen. Langs de waterranden vind je varens en waterviolen.

En verder heeft het landgoed heel veel beuken. In de monumentale Broekhuizerlaan staan er wel meer dan duizend. Helaas zijn ze er niet goed aan toe. De eigenaren willen de beuken daarom vervangen, maar hun voornemen stuit op veel weerstand.

Meer landgoederen

Smaakt dit landgoed naar meer? Kijk dan eens naar de wandelroute Langbroekse Landgoederen in dezelfde regio.

Tombe Van Nellesteijn

De naam Van Nellesteijn viel al eerder. Ja, de man die eind 18e eeuw eigenaar werd van Landgoed Broekhuizen. Na het overlijden van zijn vrouw hertrouwde hij met de huishoudster, die al een tijdje zwanger was. Zijn kinderen waren echter niet zo blij met deze manoeuvre. Daarom besloot Van Nellesteijn samen met zijn nieuwe vrouw iets verderop te gaan wonen, het huidige Landgoed Dartheide. Hij liet Broekhuizen over aan zijn zoon Wouter Hendrik.

Als genereus gebaar naar zijn kinderen toe liet hij aan de noordkant van het landgoed, bovenop de 36 m hoge Donderberg, een enorme graftombe bouwen. En niet zomaar een tombe, er kwam nog een uitzichttoren bovenop. Allemaal ontworpen door architect Zocher junior. De keuze voor de Donderberg was niet toevallig. Duizenden jaren geleden waren hier al grafheuvels. En voor de aanleg van tombe en toren was hier de lokale begraafplaats.

Tussen 1822 en 1917 werden in totaal 12 familieleden bijgezet. Tijd om de ingang van het mausoleum definitief dicht te metselen. De toren is nog wel elke zondagmiddag geopend. In de Tweede Wereldoorlog bleek die toren nog even handig als uitkijkpost voor de Luchtbescherming.

Folly’s

Overal in Nederland kom je ze wel tegen, maar op de Utrechtse Heuvelrug nog wel het meest: folly’s. Dit zijn kleine bouwwerkjes die geen concreet nut hebben. Ze zijn eigenlijk alleen maar bedoeld om het landschap een beetje op te leuken. Het woord folly komt uit het Engels: dwaasheid.

Tijdens deze wandeling passeer je zo’n folly: de Uilentoren. Deze uitkijktoren staat aan de noordkant van Leersum en heette vroeger Pyramide Lombok. De Uilentoren heeft met andere folly’s gemeen dat het geen hoogstaande architectuur is, en in sommige gevallen zelfs kitsch, maar juist daardoor toch weer amusementswaarde heeft. Zeg maar het gemiddelde liedje op het Eurovisie-songfestival.

Andere plekken op de Utrechtse Heuvelrug waar je nog meer folly’s tegenkomt:

  • een nep-kapel op landgoed Sandwijck
  • een nep-vuurtoren op landgoed Hoog Beek & Royen
  • kapel Molensteijn aan de Langbroekerdijk
  • een keienhuisje in het Blookerpark in Huis ter Heide
  • de kluizenaarsgrot op landgoed De Paltz in Soest

Routebeschrijving Leersumse Veld & Parc Broekhuizen

  1. Loop vanaf de parkeerplaats terug naar de Woudenbergseweg.
  2. RA en na pakweg 25 m de weg oversteken, richting een oprijlaan aan de overkant.
  3. Deze oprijlaan in lopen, klinkerweg gaat over in breed graspad.
  4. Volg bocht naar L en passeer houten slagboom, graspad achter huizen langs.
  5. Na 150 m, ongeveer waar de huizen aan de linkerhand ophouden, RA, breed bospad.
  6. Na 100 m LA, bospad gaat omhoog.
  7. Na 200 m, bij kruising, schuin R houten hek passeren en daarna RD, langs bordje Landgoed Dartheuvel. Smal bospad, wordt verderop breder.
  8. Na 350 m slaat het pad linksaf, maar hier RA langs houten slagboom, smal paadje.
  9. Paadje buigt naar L af.
  10. Bij kruising RD.
  11. Vanaf links komt er een pad bij.
  12. Bospad gaat over in bomenlaan, RD aanhouden.
  13. Na 500 m maakt de bomenlaan een knikje naar L, vlak daarvoor komt er van rechts nog een pad bij.
  14. Direct voorbij de bocht naar links RA, paadje met open veld aan linkerhand.
  15. Na 250 m bij kruising LA.
  16. Bij 3-sprong schuin L.
  17. Volg de bocht naar L, nog steeds open veld aan linkerhand.
  18. Je komt op een brede halfverharde boslaan. Deze laan geruime tijd vervolgen, zwenkt eerst naar L, maakt een wijde boog naar R en komt uiteindelijk uit bij de Rijksstraatweg.
  19. Deze verkeersweg oversteken en schuin R bospad in, langs bordje Boswachterij Leersum.
  20. Aan het einde van het bospad LA, pad langs weiland.
  21. Na 200 m zwenkt het naar L en R.
  22. Steek de greppel over via het smalle bruggetje en vervolg het bospad.
  23. Steek volgend bruggetje over en direct daarna RA, brede boslaan.
  24. De laan geruime tijd volgen.
  25. Bij slagboom RD en waar de weg afbuigt naar R schuin L bospad in.
  26. Na 100 m LA, bospad met tegels.
  27. Bruggetje over en bocht naar R volgen, beukenlaan.
  28. Bij een splitsing L aanhouden, breed pad tussen rododendrons.
  29. Bij een scheve kruising met een ander bospad RD.
  30. Bij kruising met verharde weg (schuin links kasteel Broekhuizen in zicht) RD, langs blauw hek en bord Landgoed Broekhuizen.
  31. Na 400 m metalen brug over en laan vervolgen.
  32. Haakse bocht naar L volgen, rechts zie je een weiland.
  33. Voor witte slagboom RA en vlak daarna LA.
  34. Na 700 m kom je uit bij een parkeerplaatsje.
  35. LA en via deur in hekwerk het landgoed verlaten.
  36. Hier recht oversteken en schuin R een bospad in.
  37. Na 150 m door houten poortje heen en RD, bospad met weilanden aan beide kanten.
  38. Aan het eind, vlak voor wit-bruine nieuwbouwwoning, LA, steegje in.
  39. Steegje vervolgen tot aan parkeerplaats. Rechts heb je café-restaurant Darthuizen.
  40. Bij de Rijksstraatweg RA, fietspad en bij zebrapad LA, weg oversteken.
  41. Aan de overkant schuin L een bospad in, geel-groene markering.
  42. Bij kruising RD en zijpaden negeren.
  43. Na 250 m schuin R zijpad omhoog, geel-groene markering.
  44. Je komt uit bij de Tombe van Nellesteijn.
  45. Rechts voor de tombe langs en aan andere kant bospad vervolgen.
  46. Na 50 m, vlak voor hekwerk met houten paaltjes, L aanhouden.
  47. Zijpad naar rechts negeren.
  48. Na 100 m volgende zijpad wel RA, brede bomenlaan, gaat omhoog.
  49. Je komt uit bij de Uilentoren.
  50. LA opnieuw het bos in, brede bomenlaan.
  51. Bij kruising RD.
  52. Na 150 m LA, geel-groene markering.
  53. Paadje komt langs een bankje met uitzicht aan rechterhand.
  54. Verderop gaat het steil naar beneden.
  55. Onderaan bij splitsing RA.
  56. Bij kruising met fietspad (Utrechtse Baan) RD, smal bospaadje.
  57. Bospaadje geruime tijd volgen, maakt een wijde bocht naar L.
  58. Bij kruising met ander bospad RA.
  59. Bij splitsing schuin R en meteen schuin L, via overstapje.
  60. Je komt uit op een breed graspad.
  61. Bij kruising met fietspad RD, heide oversteken.
  62. Bij bosrand schuin L, pad met heide aan linkerhand.
  63. Na 250 m maakt het pad wat flauwe bochten naar L en R.
  64. Na weer 250 m, na een flauwe bocht naar L, zie je rechts een geel-groene markering. Ga hier RA richting een houten hekje.
  65. Voorbij hekje RA en even verderop LA.
  66. Volg de haakse bocht naar L.
  67. Het pad voert langs een heidegebied (rechterhand) en bosschages (linkerhand). Volg de bochten naar L en R.
  68. Bij T-splitsing RA, breed zandpad.
  69. Bij volgende T-splitsing weer RA.
  70. Volg flauwe bocht naar L en bij fietspad LA (Heulweg).
  71. Na 800 m bocht naar L volgen. Aan je linkerhand een grasveld.
  72. Bij Y-splitsing L aanhouden, langs grasveld.
  73. Doorlopen tot aan het meertje.
  74. Bij T-splitsing RA.
  75. Volg het brede pad en hou het meer steeds aan je linkerhand.
  76. Na 800 m, even voorbij een vogelkijkhut, LA, geel-rode markering.
  77. Bij T-splitsing RA.
  78. Je komt weer uit bij het brede pad dat je eerder had verlaten. Hier LA.
  79. Na 450 m bij metalen hek LA.
  80. Na 200 m, direct voorbij het water aan rechterhand RA, bospaadje met water aan rechterhand. Opmerking: vaak staat dit deel van de plas droog, dus enige verbeeldingskracht bij deze aanwijzing kan van pas komen.
  81. Na 750 de bocht naar R volgen en bij het water blijven.
  82. Uiteindelijk eindigt dit paadje bij een houten hek. Daarna LA, grindpad.
  83. Bocht naar R volgen. Uiteindelijk kom je weer bij de parkeerplaats uit.